مهم ترین گیاهان دارویی موثر در درمان آسم

تعرف آسم:

آسم یک بیماری التهابی مزمن بوده که با انسداد قابل برگشت مجاری کوچک تنفسی مشخص می گردد. علائم آن به صورت حمله های تنگی نفس، سرفه و خس خس سینه (تریاد کلاسیک) می باشد و ممکن است به دلیل شدت علائم فرد را از خواب بیدار کند یا منجر به هیپوکسی و سیانوز و حالت خفگی در شخص بیمار شود. حدودا 4 تا 5 درصد مردم آمریکا به این بیماری مبتلا هستند. عللی (محرک هایی) که برای آسم ذکر می شود عبارتند از: عفونت ها ( مخصوصا انواع ویروسی )، آلاینده ها، برخی داروها، بعضی از شغل ها، ورزش و علل روحی.

آسم کلمه ای است که امروزه برای این بیماری بکار می رود، اما در کتب طب سنتی با نام های دیگر آورده شده است که عبارتند از: ” عسر النفس” یا “ضیق النفس” (Dyspnea) به معنی تنگی نفس، “بطوء حرکات تنفسی” به معنی کاهش سرعت و میزان تنفس (Bradypnea) و “ربو” یا ” انتفاخ” یا “اتساع قفسه صدری” (Distension).

به عقیده ابن سینا بهترین معادل برای آسم همان “ربو” است. و جالب است بدانیم در کتاب هاریسون ثابت ترین یافته در اتوپسی بیماران اتساع بیش از حد ریه و اگزودا در مجاری به همراه هیپرتروفی عضلات و عروق گزارش شده است و یکی دیگر از معانی “ربو” (بجز انتفاخ و اتساع) “قرونی” و “زیادتی” می باشد که اینها همه نشان دهنده دقت نظر حکماء و اساتید طب سنتی ایران (TIM= Traditional Iranian Medicine) در مورد توصیف بیماری ها می باشد.

علت آسم:

تا قبل ار قرن 18 میلادی “تئوری اخلاط” ( Humoral Theory) به پیروی از ابن سینا جهت توجیه علت آسم بکار میرفت. در این نظریه تجمع بلغم غلیظ و لزج در شعب قصبه الریه ( مجاری هوایی ) و در نتیجه انسداد مسیر ورود و خروج هوا علت تنگی نفس را تشکیل می دهد. در اوایل قرن 18 تئوری جدیدی به نام «تئوری عصبی» (Neural Theory) مطرح شد که علت انسداد مسیر هوا را انقباض عضلات حلقوی برونش و برونشیولها (مجاری هوایی تحتانی) می داند. البته لازم به ذکر است که ابن سینا در کتاب خود (قانون) به این نظریه نیز اشاره کرده است، آنجا که آسم را به دو نوع مرطوب و خشک تقسیم کرده و در توصیف آسم خشک می نویسد: “و قدتکون فی النادرن جفاف الریه ویبسها و اجتماعها الی نفسها” یعنی “ربو گاهی بندرت از خشکی و اجتماع و انقباض ریه در نفس خود به وجود می آید.”

بنابراین در قرن هجدهم هر دو تئوری کنار هم بکار می رفت. در اوایل قرن 19 با کشف عضله Reissessen در دیواره برنش ها تئوری دوم به عنوان نظریه اصلی پذیرفته شد و درمان های آسم بر مبنای آن قرار گرفت .اما پس از طی یک قرن متخصصین متوجه شدند به غیر از عوارض جانبی فراوان گشاد کننده های مجاری هوایی، تعداد کثیری از بیماران پس از مدتی دیگر به این داروها پاسخ مناسب نمی دهند و بیماری آنها بطور شدیدتر و غیر قابل کنترلی عود می کند. این مساله باعث شد که در اوایل قرن بیستم مجددا به تئوری اول اقبال شده و درمان بر مبنای آن صورت گیرد.

موید این مطلب این است که در کتاب هاریسون و در قسمت پاتوفیزیولوژی آسم، از ادم مجاری هوایی و ارتشاح سلول های دفاعی و تکثیر مویرگ ها یا در مجموع التهاب و اگزودا به عنوان محصول آن ذکر شده و می دانیم یکی از مترادف های نزدیک به بلغم، همان اگزودا و مایع ناشی از التهاب می باشد.

خلاصه اینکه امروزه طب رایج تلفیقی از دو تئوری ذکر شده (اسپاسم مجاری تحریک پذیر + التهاب مزمن) و البته با تاکید به نقش التهاب (تئوری اول) را به عنوان علت آسم می شناسد.

درمان آسم:

هم در طب رایج و هم در طب سنتی ایران درمان هایی برای آسم ذکر شده که به دو دسته تقسیم می شوند: برای کنترل فوری و برای کنترل بلند مدت.

داروهایی که برای کنترل فوری آسم در طب رایج بکار می روند آنهایی هستند که انقباض مجاری هوایی را بر طرف کرده و یا آنها را متسع می کنند که از معروف ترین آنها می توان به سالبوتامول، آتروونت و تئوفیلین اشاره کرد. اما طب رایج برای کنترل بلند مدت آسم از داروهای ضد التهاب که سر دسته آنها کورتیکواستروئیدها و کرومولین سدیم می باشند استفاده می کند. طب سنتی ایران برای کنترل فوری آسم از روش هایی برای منحرف کردن بلغم به جایی غیر از مجاری هوایی و ریه و برای کنترل بلند مدت آن از دفع بلغم بطور کلی از بدن استفاده می نماید. برای برقراری ارتباط میان داروهای گیاهی موجود در فارماکوپه های جهان و توصیه حکماء در متون طب سنتی در درمان آسم، جستجوی وسیعی در تعدادی از کتب معتبر داروهای گیاهی موجود در فارماکوپه های برخی کشورهای توسعه یافته انجام شد . که در مجموع حدود 130 گیاه و فرآورده های آن دارای خواص ضد تنگی نفس و آسم یافت گردید که از این میان حدودا 30 مورد بطور موکد و اختصاصی برای درمان آسم معرفی شده است. جستجو در منابع علمی موجود در اینترنت نیز خواص ضد آسمی گیاهان فوق را تایید کرد. از میان گیاهان اخیر به چهار مورد که حکمای طب سنتی ایران (TIM) نیز اثرات مفید آنها بر درمان آسم را تایید کرد و تاکید کرده اند اشاره می شود:Viola Odorata (بنفشه)، Sinica Ephedra (ریش بز)، Vera Aloe (صبر زرد)،. Ferula Sp (باریجه، آنغوزه).

بحث و نتیجه گیری:

الف) گیاهان دارویی و داروهای گیاهی متعددی برای کنترل و درمان آسم چه در طب رایج و چه در طب سنتی ایران (TIM) وجود دارند که می توان از آنها استفاده برد.

ب) برای کنترل موارد حاد بیماری نیز می توان از طب سنتی ایران کمک گرفت که این امر پس از تحقیقات مفید و آزمایش روش های مطرح شده قابل تحقیق می باشد.

ج) طب رایج احتمالا در برخی موارد همانطور که در تئوری ها ی آسم دیدیم، از دسترنج زحمات حکمای طب سنتی ایران بهره برده است بدون اینکه به آن اشاره ای داشته باشد.

د) در نهایت با دیدن ظرایف و دقت نظر حکما، که در آثار آنها منعکس است به غنای طب سنتی ایران و لزوم انجام تحقیقات نظری و عملی جهت اثبات و استفاده بیشتر محصولات آن پی می بریم.